Gökyüzüne Merhaba - Bölüm III.II

GÜNEŞ

 

Çap :
Kütle :
Yüzey sıcaklığı :
Çekirdek sıcaklığı :
1,390,000 km
1.989e30 kg
5,800 K
15,600,000 K


Güneş, galaksimizde sayıları 100 milyarı aşan G2 sınıfı yıldızlardan biridir. (Yıldızlar spektum analizlerizlerinde beliren çizgilere göre sınıflandırılırlar. Kabaca yüzey sıcaklıklarını belirten bu sınıflama bir harf ve rakamla belirtilir. Ana sınıfları oluşturan harfler sırasıyla O, B, A, F, G, K ve M dir. O en sıcak ve M en soğuku temsil eder. Rakamlar harfle belirtilen ana gruplar arasındaki alt grupları ifade ederler. Bu sınıflamaya göre güneşimiz G2 grubunda bulunur.)

Güneş sistemindeki en büyük cisim güneşdir ve toplam kütlenin %99.8'ini oluşturur. Geri kalan kütlenin de çok büyük bir bölümün Jupiter'e aittir.

Güneş %75 hidrojenden ve %25 helyumdan oluşmaktadır (Bu oranlar kütlesel oranlardır, atom sayılarına göre %92.1 hidrojen ve %7.8 helyum). Geri kalan herşey (metaller) kütlenin ancak %0.1'ini oluşturular. Bu oran, çekirdekte hidrojenin helyuma dönüşmesi nedeniyle, zaman içinde helyum lehine değişmektedir.

Güneşin rotasyonu kutuplarından ekvatoruna değişiklik göstermektedir. Kutuplar her 36 günde rotayonunu tamamlarken ekvatoryal bölgede bu 25.4 günde gerçekleşir. Bu garip davranış güneşin dünya gibi katı bir cisim olmamasından kaynaklanır. Aynı şey gaz gezegenler için de geçerlidir. Bu rotasyon farklılığı güneşin derin katmanlarıda da söz konusudur. Ancak çekirdeği katı bir cisim gibi davranır ve bütün olarak döner.

Çekirdekte (yaklaşık 1/4 iç bölüm) sıcaklık 15.6 milyon Kelvin ve basınç 250 milyar atmosfer gibi aşırı değerlerdedir. Nükleer füzyon reaksiyonuyla güneşin üretiği enerji 386 milyar çarpı milyar megavat (3.86e33 erg/sn.) civarındadır. Her bir saniyede 700 milyon ton hidrojen yaklaşık 695 milyon ton helyuma dönüşmekte ve 5 milyon ton (3.86e33 erg) enerji gamma ışıması şeklinde açığa çıkmaktadır. Gamma ışınları yüzeye dogru gelirken belli bir oranda absorbe olur ve ısı giderek düşer. Yüzeyde büyük oranda görünür ışık haline dönüşür. Yüzeye doğru katettiği yolun son %20'sinde radyasyondan çok konveksiyonla taşınır.

Fotosfer olarak adlandırılan yüzey 5800 K sıcaklığındadır.Güneş lekeleri nispeten daha soğuk bölgeler olup 3800 K sıcaklıktadırlar ve 50,000 km çapa varan alanlar kaplayabilirler. Lekelerin nedeninin güneşin manyetik alanıyla ilgili karmaşık bir mekanizmanın sonucu oluştuğu bilinmekle birlikte hala karanlık noktalar içermektedir. Fotosferin üzerinde küçük bir bölge kromosfer olarak adlandırılır.
Kromosferin de üzerinde yoğunluğu çok düşük olan bölge korona olarak adlandırılır. Korona uzaya doğru miliyonlarca kilometre uzanır. Tam güneş tutulmaları sırasında görünür hale gelir. Sağdaki fotograf 1991 yılındaki tam tutulma sırasında California Baja'da çekilmiştir ve koronayı belirgin şekilde göstermektedir. Koronanın sıcaklığı 1,000,000 Kelvin'in üzerindedir.

Güneşin manyetik alanı dünya standartlarına göre çok kuvvetli ve çok karmaşıktır. Magnetosfer olarak adlandırılan (heliosfer olarak da adlandırılır) bu alan Pluto'dan daha ötelere kadar uzanmaktadır.

Güneş, ısı ve ışığa ek olarak, yoğunluğu düşük, artı ve eksi yüklü parçacıklar (çoğunluğunu elektron ve protonların oluşturduğu) yayar. Güneş rüzgarları olarak da isimlendirilen bu akım güneşden çevreye saniyede 450 km hızla yayılırlar. Bu olay dünyada gerilim hatlarında voltaj dalgalanmalarına, elektromanyetik dalgalarla yapılan haberleşmelerin (radyo tv yayınları telsiz haberleşmeleri gibi) zaman zaman aksamasına neden olur. O harika kuzey ışıklarının (aurora borealis) oluşum nedeni de güneş rüzgarıdır. Kuyruklu yıldızların kuyruklarının oluşması güneş rüzgarları nedeniyledir. Rüzgarın uzay araçlarının yörüngelerine yaptığı etki ölçülebilir düzeydedir. (soldaki fotograf güneşin x-ışını fotografıdır).

Sağdaki güneş fotografı 19 aralık 1973'de Skylab uzay istasyonundan çekilmiştir. Güneş yüzeyinden, güneşin manyetik alanıyla ötelenen olağanüstü bir alev kolunu göstermektedir. Resimdeki alevler güneşten 588,000 km uzağa kadar ulaşmaktadır.

Ne güneş lekelerinin yaygınlığı ne de güneşin yaydığı enerji sabit değildir. 17. yüzyılın ikinci yarısına rastlayan ve Maunder Minimum diye adlandırılan, güneş lekelerinde aşırı bir azalmanın yaşandığı bir dönem bilinmektedir. Güneşin oluşumundan bu yana güneşin yaydığı enerjide %40 kadar bir artış olmuştur.

Güneş yaklaşık 4.5 milyar yaşındadır. Başlangıcından bu yana çekirdeğindeki hidrojenin yarısını kullanmıştır. Rahatlıkla bir 5 milyar yıl daha enerji yaymaya devam edecektir. Bu süre içinde parlaklığı da iki kat artacaktir. Eninde sonunda hidrojen yakıtını tüketecek ve kendi boyutundaki her yıldız gibi dünyayı da içine alacak bir kırmızı deve dönüşecek, daha sonra da kendi içine çökerek bir beyaz cüce haline gelecektir.


Güneş Sayısal Değerler
 Kütle (kg) 1.989e+30 
 Kütle (Dünya = 1) 332,830 
 Ekvatoryal yarıçap (km) 695,000 
 Ekvatoryal yarıçap (Dünya = 1) 108.97 
 Ort.Yoğunluk (gm/cm^3) 1.410 
 Rotasyon süresü (gün) 25-36* 
 Kaçış hızı (km/sn) 618.02 
 Parlaklık (ergs/sn) 3.827e33 
 Magnitude (Vo) -26.8 
 Ort. Yüzey ısısı 6,000°C 
 Yaş (milyar ssene) 4.5 
 Kimyası
Hidrojen
Helyum
Oksijen
Karbon
Nitrojen
Neon
Demir
Silikon
Magnezyum
Kükürt
Diğer

92.1% 
7.8% 
0.061% 
0.030% 
0.0084% 
0.0076% 
0.0037% 
0.0031% 
0.0024% 
0.0015% 
0.0015% 

* metne bakınız.