|
Gökyüzüne Merhaba - Bölüm III.XI
Pluto ve uydusu Charon genellikle, gezegen ve uydusu olarak değil de, çift gezegen olarak değerlendirilirler (bazen Dünya ve Ay da bu şekilde değerlendirilir). Bu nedenle, ben de pek çok diğer yazar gibi, Charon'u gezegenlerin uyduları bölümünde değil de burada Pluto ile birlikte ele almakta yarar gördüm.
Roma
mitolojisinde Pluto (eski Yunan : Hades) yeraltı dünyasının
tanrısıdır. Pek çok başka öneriden sonra gezegenin isminin Pluto
olarak benimsenmesinde, güneşten çok uzakta karanlıklar içinde
olmasının, ve belkide ''PL'' harflerinin Percival Lowell 'in
isminin baş harflerine uygun olmasının etkisi vardır. Uranüs ve Neptün'ün yörüngelerini açıklayabilmek için 9. bir gezegen olması gerektiğini düşünerek Arizona Gözlemev'inde Clyde W.Tombaugh ve Percival Lowell ısrarlı araştırmalar yapmışlar ve 1930 yılında Pluton'u keşfetmişlerdir. Pluto'nun keşfinden sonra Uranüs ve Neptün'ün yörüngelerinde sapmayı yaratabilecek büyüklükte olmadığı görülmüştür. 10. bir gezegen için araştırmalar sürdürülmüştür. Voyager2'nin Neptün ziyaretiyle, Neptün'ün kütlesinin yanlış tahmin edildiği ortaya çıkmış ve 10. bir gezegen olmadığı anlaşılmıştır. Eğer Neptün'ün kütlesi daha önceden bilinseydi belki de Pluto çok daha geç bir tarihte keşfedilecekti. Pluto henüz hiçbir uzay aracı ile ziyaret edilmemiştir. Hubble uzay teleskopuyla, ancak yüzeyindeki en kaba farklılıklar gözlenebilmektedir. İyi ki de Pluto'nun bir uydusu vardır. Pluto hakkındaki bilgilerin hemen hepsi 1978'de keşfedilen uydu Charon sayesinde edinilebilmiştir. Bu tarihten itibaren Charon ve Pluto'nun birbirleri önünden geçişleri defalarca gözlenmiş, birbirlerinin hangi bölgelerini perdeledikleri ve parlaklıkdaki değişimlerin ince hesaplamalarıyla yüzeydeki koyu ve açık bölgeler hakkında bilgi edinilebilmiş, her ikisinin de kaba birer haritası çıkartılabilmiştir. Pluto ve Charon'un toplam kütleleri hesaplanabilmekle birlikte, herbirinin kütlesi ayrı ayrı bilinmemekte, ancak kabaca tahmin edilmektedir. Hubble uzay teleskobuyla bile sorulara yanıt bulmak amacıyla yapılacak gözlemler için çok uzaktadırlar. Kütleleri arasındaki oranın 0.084 ile 0.157 arasında olduğu hesaplanmaktadır. Kesin rakamlar için bir uzay aracının gönderilmesini beklememiz gerekecektir. Bazı gökbilimciler Pluto'yu bir asteroid ya da kuyruklu yıldız olarak sınıflama eğilimindedirler. Bazıları Kupier Kuşağının en büyük cismi olarak tanımlarlar. Sanırım ikinci tanımlama en doğrusudur. Ancak Pluto tarihsel olarak bir gezegen olarak tanımlanmıştır ve öyle de kalacağa benzemektedir. Pluto'nun yörüngesi hem çok eksantrik (oldukça ince uzun bir elips) hem de yörünge düzleminin ekliptik düzlemle yaptığı açı 17 dereceyle diğer gezegenlerinkinden çok fazladır. Bu fazlaca eliptik yörünge nedeniyle bazen güneşe Neptün'den daha yakın bir konuma girer. 21 Ocak 1979'da Pluto, Neptün'ün yörüngesini geçerek güneşe daha yakın bir konuma girmiş, 5 Eylül 1989'da güneşe en yakın pozisyonuna (perihelion) gelmiş ve 11 Şubat 1999'da Neptün yörüngesini bu kez içten dışa kat ederek tekrar en uzak gezegen konumuna gelmiştir. Tekrar Neptün'den daha yakın konuma gelmesi ancak Eylül 2226'da gerçekleşecektir. Pluto'nun orbital periyodu tam tamına Neptün'ün orbital periyodunun 1.5 katıdır. Diğer bir deyişle Pluto ve Neptün 3:2 rezonastadırlar. Her ne kadar Neptün ve Pluto'nun yörüngeleri kesişiyor gibi gözükse de, aralarındaki rezonans ve Pluto'nun yörüngesindeki eğim çarpışmalarına engeldir. Pluto'nun ekvator düzlemi, yörünge düzlemiyle neredeyse dik açı yapar (Uranüs gibi)
Pluto'nun 2gm/cm3 yoğunluğundan, Triton gibi %70 kaya ve %30 sudan oluştuğu tahmin edilmektedir. Parlak bölgelerin nitrojen buzu, küçük miktarlarda katı metan etan ve karbondioksit'le kaplı olduğu, koyu bölgelerin ise ne olduğu bilinmemektedir. Atmosferi hakkında çok az bilgimiz vardır. Esas olarak azot ve bir miktar karbon monoksit ve metan içerdiği, milibar'lar düzeyinde, çok ince olduğu sanılmaktadır. Pluto yılının büyük bir bölümünde atmosfer donar. Perihelion sırasında ise bir kısmının uzaya kaçtığı bir kısmının da Charon'la değiş tokuş edildiği düşünülmektedir. Pluto ve Triton arasındaki büyük benzerlik, aralarında tarihsel bir bağ olabileceğini akla getirmektedir. Şimdi pek taraftar bulmasa da Pluto'nun geçmişte Neptün'ün bir uydusu olduğu, daha çok kabul gören teori ise Tritonun daha önce Pluto gibi güneş çevresinde döndüğü, zaman içinde Neptün çekimine kapıldığı şeklindedir. Belki de, Pluto, Charon ve Triton, şimdi büyük bölümü Oorth bulutuna itilmiş olan bir sınıfın buralarda kalmış elemanlarıdır. Ya da dünyanın ay'ı gibi, Charon da başka bir cismin Plutoya çarpması sonucu oluşmuştur.
Pluto'nun bilinen tek uydusudur. 1978'de Jim Christy tarafından keşfedilene dek, Pluto ile bir arada verdikleri bulanık görüntünün tümüyle Pluto'ya ait olduğu sanılmış ve Pluto'nun boyutları hakkında yanlış tahminlerde bulunulmuştur. Charon mitolojide, ölüleri Acheron ırmağından geçirerek, yeraltı dünyasına (Hades'e) taşıyan kişidir.
Charon ve Pluto'nun Rotasyonları bire bir senkrondur. Charon'un daima aynı yüzü Pluto'ya dönüktür. İlginç olan, Pluto'nun da her zaman aynı yüzünün Charon'a dönük olmasıdır. Bu konuda Güneş sistemindeki tek örnekdirler. Charonun bileşimi bilinmemekle birlikte, yoğunluğunun (2gm/cm3) düşük olması Satürn'ün buzlu uydularına benzediği, yüzeyinin su buzuyla kaplı olduğu sanılmaktadır. Bu yönüyle Pluto'dan farklıdır. Charon'un ay gibi, büyük bir çarpışma sonucu oluştuğu sanılmaktadır. Bir atmosferi olduğu oldukça şüphelidir.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
