Gökyüzüne Merhaba - Bölüm V.VI

GEZEGENLER ARASI ORTAM


Gezegenler arasındaki ortam boş olmaktan oldukça uzaktır. Elektromanyetik radyasyon (fotonlar), sıcak plazma ya da diğer bir deyişle güneş rüzgarı (elektronlar, protonlar ve diğer iyonlar), kozmik ışınlar, mikroskopik toz partikülleri ve manyetik alanla (özellikle de güneşin manyetik alanıyla) doludur.

Ortamın dansitesi dünya yakınında cm. küpte 5 partikül olup güneşten uzaklaştıkça azalır. Bununla birlikte dansite oldukça değişkendir ve yer yer 100 parçacık/cm3'e kadar çıkabilir. Bu kadar ince olmasına rağmen uzay araçlarının yolları üzerindeki etkisi ölçülebilir değerlerdedir.

Bazı gezegenlerin çevresi dışında, tüm gezegenler arası ortamda güneşin manyetik alanı etkindir. Manyetik alanın güneş rüzgarı ile etkileşimi oldukça karmaşıktır. Güneşe yakın bölgelerde (birkaç güneş çapı mesafede), güneş rüzgarının akışını güneşin manyetik alanı belirler. Akımın büyük bölümü, manyetik halkalar içinde hapsolur. Ancak manyetik alanın açık kalan bazı bölgelerinden güneş rüzgarı dışarı kaçar.

Bazı gezegenlerin (dünya, Jupiter gibi) kendi manyetik alanları vardır. Bu gezegenler çevrelerinde oluşan magnetosfer sayesinde güneşin manyetik alanını bastırırlar. Jupiter'in manyetik alanı çok büyüktür, her yönde milyon km'ye kadar ve güneşten uzaklaşan yönde Satürn'ün yörüngesine kadar uzanır. Dünya'nın magnetosferi ise ancak birkaç bin km uzağa ulaşır. Ancak bu kadarı bile bizi güneş rüzgarının tehlikeli etkilerinden korumaya yeterli olmaktadır.

Ay gibi manyetik alanı bulunmayan cisimlerin yüzeyi, güneş rüzgarının sürekli bombardımanı altındadırlar.

Güneş rüzgarı uzaya yayılırken, güneş sisteminin uzak bölgelerine kadar uzanarak sistemi çevreleyen ve heliosfer ismi verilen, bir sıcak plazma küresi oluşturur. Rüzgarın yıldızlar arası gazla karşılaştığı yerde oluşan sınıra da heliopause denir. Heliopaus'un şekli ve uzaklığı tam olarak bilinmemekle birlikte, dünyanın magnetosferi şeklinde ve güneşten 110-160 AU uzaklıkta oluştuğu sanılmaktadır. Voyager ve Pioneer uzay araçları on yıl kadar sonra muhtemelen bu sınıra varacaklardır.

Gezegenler arasındaki ortamdaki yüksek enerjili parçacıklar kozmik ışınları oluşturur. Bunların bir bölümü güneş kaynaklıdır, ancak kaynağı güneş sistemi dışında olan, kaynağı ve oluşumu hakkında pek fazla birşey bilmediğimiz çok yüksek enerjili partiküller çoğunluktadır.

Güneş rüzgarı, dünyanın manyetik alanı ve dünya atmosferinin üst katmanları arasındaki etkileşimler, aurora adı verilen kuzey ışıklarına neden olur. Belirgin manyetik alanı olan diğer gezegenlerde de benzer etkiler görülür.

 

Kanada'da çekilmiş iki aurora (kuzey ışıkları) fotografı

-